kwatery w Polsce

Kształtowanie Się Wczesnofeudalnego Panstwa Zachodniopomorskiego

22 August 2013r.

KSZTAŁTOWANIE SIĘ WCZESNOFEUDALNEGO PAŃSTWA ZACHODNIOPOMORSKIEGO (1124—1220) 1. Charakterystyka krajobrazu naturalnego i kulturalnego Na początku XII wieku z górą połowę powierzchni kraju pokrywały jeszcze lasy i zarosłe moczary. Jednakże zwarte, bezludne łub bardzo słabo zaludnione puszcze występowały tylko w niektórych okręgach, o warunkach szczególnie niekorzystnych dla osadnictwa. Przykładowo można" tu wymienić Puszczę Goleniowską i Puszczę Wkrzańską, okalające od południa Zalew Szczeciński. Podobny charakter miały również niektóre części zachodnich puszcz pogranicznych w okolicach Jeziora Morzyckiego (niem. Muritz See), Templina, Angermunde, a także strefa zandrów w dorzeczu Drawy i Gwdy. Na pozostałych obszarach tereny leśne tworzyły szachownicę z większymi czy mniejszymi przestrzeniami, zajętymi przez osadnictwo rolnicze. W skład szaty leśnej w dobie wczesnofeudalnej wchodziły przeważnie drzewostany mieszane, z udziałem sosny, buku, dębu, brzozy, wiązu, grabu, jesionu i osiki. Częściej niż dzisiaj występowały cis i lipa drobnolistna, a w strefie przymorskiej także i jarząb szwedzki (sorbus intermedia). Na ogół gatunki liściaste były szerzej rozpowszechnione niż obecnie. Udział buku sięgał 3,2—3,7%; również zwarte dąbrowy nie należały do rzadkości. Podmokłe doliny rzek i jezior pokryte były olchą i wierzbą, a na torfowiskach występowała także brzoza. Słoneczne, strome zbocza pradoliny Odry kryły się w gąszczu ciepłolubnych zarośli. Kośne łąki, wobec silnego zabagnienia dolin rzecznych, trafiały się rzadko; znacznie częstszym zjawiskiem były pastwiska, częściowo zarośnięte krzewami. Wypas inwentarza żywego, zwłaszcza świń, odbywał się również po lasach. Świat zwierzęcy Pomorza Zachodniego nie wykazywał zasadniczych różnic w porównaniu ze stanem istniejącym w innych częściach kraju. Szczątki kostne i nazwy miejscowe wskazują, że w lasach pomorskich bytowały jeszcze łosie, żubry i tury. Ostatni tur został rzekomo ubity w 1310 roku w pobliżu Szczecinka. Pospolite były jelenie, sarny i dziki; istnienie dzikich koni typu tarpana nie jest pewne, gdyż znalezione szczątki mogły również należeć do osobników udomowionych. Z drapieżników, obok rozpowszechnionego wilka, występowały także niedźwiedzie, rysie i żbiki. Żeremia bobrowe nie należały do rzadkości. Na jeziorach gromadziły się wielkie ilości ptactwa wodnego, wśród których, częściej niż obecnie, spotykało się dzikie łabędzie, kormorany'i gęsi Położenie geograficzne Pomorza, jak również obfitość wód śródlądowych powodowały, że rybołówstwo miało tu większe znaczenie niż w innych dzielnicach polskich. Na podstawie analiz szczątków kostnych ze stanowiska: Szczecin-Mścięckio, Gardziec i Kamień można wnosić, że ludność tych osad spożywała wiele mięsa jesiotrów (71%), sandaczy (11%) i sumów (11%). W Kamieniu poważny odsetek stanowiły też ości lina i szczupaka. Jeden z biografów Ottona z Bambergu, E b b o, podaje, że na Odrze poławiano płastugi olbrzymich rozmiarów. Łowiono też obficie węgorze. Na wybrzeżu Bałtyku większe znaczenie miało spożycie ryb morskich. Ławice śledzi nawiedzały w tym czasie licznie wybrzeża Pomorza i Rugii. Inny żywociarz, Herbord, wspomina, że wóz świeżych śledzi kosztował zaledwie denara 2, Warunki przyrodnicze nie stwarzały podstaw do powstania na Pomorzu górnictwa. Poza rudą darniową i źródłami solnymi brak było złóż innych surowców dostępnych dla techniki omawianego okresu. Produkcja żelaza odbywała się drogą wytopu rud darniowych. Ślady takiej produkcji stwierdzono w szeregu miejscowości (np. Kołobrzeg, Wolin, Kędrzyno i in.), gdzie przypuszczalnie posługiwano się surowcem wydobywanym w najbliższej okolicy. Z występowaniem złóż rudy wiąże się też niewątpliwie nazwa osady Żelazo na wyspie Wolin (1186 rok). Poważniejsze znaczenie miała eksploatacja źródeł solnych. Solanki kołobrzeskie, użytkowane od VIII wieku, były ważnym -czynnikiem dla późniejszego rozwoju ośrodka miejskiego. Liczne źródła słone występowały również w okolicy Gryfii (Greifswald), spotykamy je także w ziemi Dołę-żan, np. w Siiten (1172 rok), Cholchele (1182 rok) i, być może, na wyspie Uznam 3. Obecny stan wiadomości o stosunkach osadniczych Pomorza Zachodniego na początku XII wieku jest jeszcze bardzo niepełny. Wynika to z okoliczności, że historiografia niemiecka skupiała swą uwagę na zagadnieniach późniejszych, związanych z napływem obcych kolonistów, a polskie publikacje dotyczące tego okresu są jeszcze nieliczne i fragmentaryczne. Ubogie źródła pisane dostarczają o wiele mniej danych dla stosunków pomorskich, niż np. dla Śląska. Należy też nadmienić, że badania archeologiczne objęły tylko niewielką ilość osad wiejskich 4. Osadnictwo XII-wieczne nie było rozmieszczone równomiernie na przestrzeni całego kraju. Wbrew niektórym dawniejszym poglądom słowiańskie osadnictwo rolnicze poszukiwało na ogół lepszych gleb 5. Stosunkowo gęste zaludnienie posiadała strefa przybrzeżna między Cieśniną Strzałowską a dolnym biegiem Piany (Peene). Istniało tutaj kilka skupień osadniczych, wokoło Barda (Barth), Trzebudzic (Tribsees), Dymina {Dem-min), Chockowa (Gutzkow), poprzedzielanych pasmami lasów. Na wyspie Uznam (Usedom) niemal wszystkie wsie w zachodniej części noszą nazwy słowiańskie. Wschodni cypel Uznamia, jak również przyległy odcinek wyspy Wolin, pokryte były przeważnie lasami. Słabe zaludnienie posiadały także obszary wokół Zalewu Szczecińskiego oraz większość ziemi wkrzań-skiej (Uckermark) poza jej środkową częścią. Tereny osadnicze wokół Szczecina nie wykraczały na północ poza Police, a ku zachodo.wi sięgały po dolinę Rędowy. Na prawym brzegu Odry najczęściej zasiedlony był rejon wokół Pyrzyc, Widuchowej i Stargardu, odznaczający się bardzo dobrą glebą. Granicząca z nim od północy Puszcza Goleniowska była niemal bezludna. Większe skupienie osadnictwa wykazywały dopiero okolice Kamienia. Pasmo lasów oddzielało region stargardzki od sąsiedniej ziemi nowogrodzkiej, zasiedlonej dość słabo, podobnie jak okolice Reska i Płotów. W strefie moreny dennej znaczne zagęszczenie osadnictwa wykazywały żyzne okolice Gryfic i Trzebiatowa oraz ziemia kołobrzeska, za wyjątkiem lesistego i bagnistego pasma wybrzeża. Znacznie słabiej była zaludniona strefa moreny czołowej i przylegającego pasma zandrów. W zachodniej jej części istniało parę większych skupień osadniczych wokół Cedyni i Myśliborza. W części środkowej osiedla tworzyły wyspy wokół otaczających przestrzeni leśnych obecnych powiatów: stargardzkiego, drawskiego i południowej części białogardzkiego.