kwatery w Polsce

ZBRACHLIN — NIESZAWA — CIECHOCINEK — ALEKSANDRÓW KUJAWSKI

25 June 2013r.

ZBRACHLIN — NIESZAWA — CIECHOCINEK — ALEKSANDRÓW KUJAWSKI. 23 km, droga lokalna. — 6 km Nieszawa (1800 mk.), m. nad Wisłą. D. port rzeczny, miejscowość o walorach turystyczno-krajoznawczych. Prawa miejskie 1460 z nadania Kazimierza Jagiellończyka. W XVI w. okres rozkwitu (spichlerz Kujaw, duży port, browary, składy soli, wyrób sukna). W XVIII w. powolny upadek. Ponowny rozwój po utworzeniu powiatu (1867-1932), początkowo handel zbożem, później połowy jesiotrów i łososi, browar, fabryka octu. Tutaj urodził się S. Noakowski (1867), malarz, architekt, historyk sztuki. U zbiegu ul. A. Mickiewicza i S. Noakowskiego Muzeum im. S. Noakowskiego utworzone 1983 w kamienicy gdzie mieszkał w okresie dzieciństwa. * Zabytkowy zespół urbanistyczny. Kościół i klasztor Franciszkanów XVII-XVIII w. Wystrój barokowy. Kościół paraf, późnogotycki XV i XVI w. Wystrój późnorenesansowy, stalle 1635, ławki pocz. XVII w., ołtarze XVII i XVIII w. Ratusz klasycystyczny 1821. Kamieniczki z XIX w. Młyny wodne XIX w. 16 km * Ciechocinek (11200 mk.), znane uzdrowisko (prawa miejskie 1916), jeden z największych ośrodków wczasowych FWP. Obfite źródła solankowo-jodowo-bromowe. Leczy się tu: gościec stawowy i mięśniowy, choroby przemiany materii, dróg oddechowych, serca, przewodu pokarmowego, skóry, kobiece, niedokrwistość, gruźlicę stawową i kostną, zmiany pourazowe. Rocznie ok. 70 000 osób. Początki uzdrowiska sięgają 1 poł. XIX w. W okresie Królestwa Kongresowego dzięki staraniom Staszica i Lubeckiego odkryto bogate zasoby solanki. Po wykupieniu terenów wiertniczych przez rząd zbudowano dwie *tężnie (wg proj. J. Graffa) w 1828 i * warzelnię w pobliskim Słońsku. W 1859 oddano do użytku trzecią tężnię. Obecnie warzelnia wytwarza rocznie do 100 000 q bogatej w jod soli. Dla celów leczniczych rozpoczęto użytkowanie źródeł w 1836. W 1847 wyodrębniono Zakład Zdrojowy dysponujący już 36 wannami. Zbudowanie bocznicy kolejowej z Aleksandrowa (1867) przyczyniło się do szybkiego rozwoju uzdrowiska. Powstały nowe łazienki, zakłady termiczne. W okresie międzywojennym odwiercono pierwszą solankę ciepliczą. Najgłębsze źródło bije z głębokości 1825 m, temperatura 38°C, wydajność 107 m3/godz. W latach okupacji masowe egzekucje dokonywane przez hitlerowców na ludności cywilnej. Po wojnie rozbudowa, zwłaszcza części uzdrowiskowo-wypoczynkowej, nowe sanatoria. Park Zdrojowy (załóż. 1875) wg proj. F. Szaniora—epigona stylu krajobrazowego — z muszlą koncertową, krytym deptakiem, pijalniami, czytelnią. *Park tężniowy z pomnikiem S. Staszica (E. Haupt, 1961). Park Zdrowia (1932) z basenami i placami do gier sportowych. W pd.-wsch. części miasta park sosnowy (1889). W odl. 1 km na pn. Słońsk, znany z eksploatacji słonych źródeł już w XIII w. W1806 odkryto w pobliżu zasoby solanki, co spowodowało rozwój Ciechocinka. W pobliżu przy tzw. wale wstecznym tężni rezerwat florystyczny (1,88 ha), stanowiska słonorośli (halofitów), ok. 20 gatunków, m.in. soliród zielny. 23 km Aleksandrów Kujawski (80 m, 12 400 mk.). Zakłady poligraficzne, remontu maszyn, materiałów budowlanych. Ośrodek leczniczy (solanki). Powstał w wyniku budowy linii kolejowej Kutno — Toruń (1862). Stacja graniczna między zaborem pruskim i rosyjskim. Prawa miejskie 1880. W 1879 odbyło się tu spotkanie cesarza niemieckiego Wilhelma z carem Aleksandrem n. Walki we wrześniu 1939. Na cmentarzu mogiły i pomnik ku czci poległych żołnierzy. W czasie okupacji terror hitlerowski, masowe egzekucje. Liczne miejsca upamiętnione, m.in. przy ul. Marchlewskiego i Granicznej na miejscu masowych egzekucji. Miasto wyzwolone . 189 km Turzno. W odl. 2 km w prawo, na pn. wsch., Raciążek. Ongiś miasto. Do II rozbioru ośrodek klucza posiadłości ziemskich biskupów włocławskich. Prawa miejskie 1317-1867, jako miasto nie rozwinął się. W1 poł. XV w. miejsce układów polsko-krzyżackich. Na cyplu skarpy ruiny zamku biskupiego XIV/XV w., przebud. na rezydencję pałacową XVIII w. Punkt widokowy. Kościół XVI/XVII w., wystrój późnorene-sansowyi barokowy (ołtarz główny 1612-27 z obrazem „ Ukrzyżowanie" 1592, stalle 1630). Warsztat kujawskiej ceramiki ludowej. W odl. 10 km na zach. Służewo. Od XV do XIX w. miasto. Walki we wrześniu 1939. Na cmentarzu mogiły i pomnik ku czci poległych żołnierzy. * Kościół gotycko-renesansowy z 1560, przebud. XIX w. Domy klasycystyczne z 1 poł. XIX w. W 1945 został zniszczony pałac Wodzińskich z XVII w., pośrednio związany z historią miłości Fryderyka Chopina do Marii Wodzińskiej. — 196 km Otłoczyn, rejon grzybobrania dla mieszkańców Torunia. — 204 km Czerniewice Zdrój, do 1939 popularne uzdrowisko podmiejskie Torunia (obecnie w jego granicach). Eksploatowane źródła mineralne (solanki jodo-bromowe). Planuje się rekonstrukcję uzdrowiska. Na przeciwległym brzegu Wisły, w kierunku pn.-wsch., przy ujściu Drwęcy, malowniczo położ. ruiny zamku w Złotorii. Wzniesiony przez Kazimierza Wielkiego, został zniszczony w 1409 (w XIV w. związany z walką ks. Władysława Białego o tron polski). Naprzeciwko Kaszczorek, podobnie jak Złotoria d. własność biskupów kujawskich, od 1509 rady miejskiej Torunia. Obecnie rozbudowująca się dzielnica podmiejska. 208 km Podgórz, lewobrzeżna część Torunia (do 1938 samodzielne miasto). Osada powstała w XV w. otrzymała w 1555 prawa miejskie od Zygmunta Augusta. Kościół i klasztor poreformacki z 2 ćwierci XVII w. Forty zbud. w XIX w., w czasie ostatniej wojny zajęte przez Stalag XXA. Przebywali w nim m.in. jeńcy angielscy i radzieccy. Skręcając w prawo do historycznego Torunia, położ. na prawym brzegu Wisły, mijamy z lewej ruiny zamku dybowskiego, zbud. za Władysława Jagiełły początkowo na siedzibę burgrabiów królewskich, od 1466 starostów. Zrujnowany w czasie wojen szwedzkich; po 1945 zachowane mury poddano konserwacji. Z prawej natomiast rozciąga się malownicza Kępa Bazarowa. Miejsce zawarcia przez Władysława Jagiełłę I pokoju toruńskiego z Krzyżakami w 1411. Od XVII w. do 1839 osada rzemieślnicza, po której nie pozostał ślad. Porośnięta pięknym lasem wierzbowo-topolowym. 213 km Toruń (50 m, 197 000 mk.), jedno z najbogatszych w zabytki miast polskich. Od 1975 siedziba województwa (był nią już w 1. 1920-39). Ośrodek przemysłu chemicznego, elektrotechnicznego, metalowego i włókienniczego (do największych w kraju należą: Zakłady Włókien Sztucznych „Chemitex-Elana" i Toruńska Przędzalnia Czesankowa ,,Merinotex"). Znane z produkcji pierników Pomorskie Zakłady Prze-720 mysłu Cukierniczego „Kopernik". Uniwersytet M. Kopernika, placów- ki naukowe PAN i resortowe. Zasłużone Towarzystwo Naukowe (załóż. 1875). Liczne muzea i dwa teatry. Placówka PWN i zakłady graficzne. Osadnictwo sięgające początkami XI w. p.n.e. Lokacja miasta przez Krzyżaków w 1233, w 1264 założenie obok Nowego Miasta (w 1454 połączonego ze Starym). Ok. 1280 Toruń został członkiem Hanzy; rozwój handlu pozwolił uzyskać mu w XIV w. wysoki stopień rozwoju gospodarczego. W rozpoczynającym się pod koniec tego wieku konflikcie polsko-krzyżackim opowiedział się po stronie Polski, zajmując w ciągu XV w. ważną rolę w opozycji antykrzyżac-kiej. 1466II pokój toruński przywrócił ostatecznie miasto wraz z ziemią chełmińską Polsce. 1473 urodził się tu M. Kopernik. Nowy rozkwit miasta w 2 poł. XVI w.; rozwinęła się nauka i sztuka. 1594 gimnazjum zostało podniesione do rangi szkoły akademickiej, która przysporzyła miastu sławy w XVII w. Niszczące skutki wojen szwedzkich; mimo to od ok. 1740 Toruń był ważnym ośrodkiem życia intelektualnego w kraju. II rozbiór w 1793 włączył go do Prus, w którego granicach, z wyjątkiem 1. 1807-15, pozostał do 1920. W 2 poł. XIX w. rozwój gospodarczy i rozbud. miasta; powstały polskie instytucje i organizacje społeczno-gospodarcze, oświatowo--naukowe i kulturalne. Od 1867 wychodziła „Gazeta Toruńska". W okresie międzywojennym był stolicą województwa pomorskiego, dając przykład gospodarnością, rozwojem kultury i sztuki, planową rozbudową. Okres okupacji hitlerowskiej przyniósł krwawe ofiary złożone przez mieszkańców, nie wahających się przed działalnością konspiracyjną. Nowy rozdział w życiu miasta przyniósł 1945; staje się ono odtąd powoli dużym ośrodkiem przemysłowym i naukowym (załóż, uniwersytetu). Powstają nowe osiedla mieszkaniowe (budowa największego — Rubinkowa, trwa w dalszym ciągu), podejmuje się prace nad konserwacją zabytków. ** Stare Miasto rozplanowane na rzucie nieregularnego pięcioboku skupia większość najokazalszych i najcenniejszych zabytków. Ulice biegnące do d. nabrzeża portowego są szersze, zdradzają związki toruńskiego handlu z Wisłą. W rynku (109 x 104 m) gotycki ** ratusz, bud. stopniowo od poł. XIII w.; przywilej z 1393 pozwolił wznieść gmach w zachowanej do dziś postaci (ostatnie piętro nadbudowano w 1603). Rozbud. na pocz. XVII w. wyposażyła jego wnętrza w cenne dzieła sztuki. 1703 pożar spowodowany ostrzałem oblegających miasto wojsk szwedzkich pod wodzą Karola XII. Odbud. do 1737. W 1. 1957-63 prace konserwatorskie, po których ratusz w całości został siedzibą * Muzeum Okręgowego. Piękna Wielka Sala Mieszczańska (1 piętro), w której galeria portretów zasłużonych mieszczan (XVI-XVIII w.), wśród nich znany portret Kopernika z 2 poł. XVI w. Ekspozycja toruńskiego rzemiosła artystycznego, mennicy, sztuki średniowiecznej, Sali SądoWej, Sali Królewskiej (portrety królów polskich), złotnictwa (głównie tzw. skarb ze Skrwilna), malarstwa polskiego od 2 poł. XVIII do końca XIX w. oraz sztuki współczesnej. Przed ratuszem pomnik Kopernika, dłuta F. Tiecka (1853) z łacińskim napisem na cokole: „Mikołaj Kopernik, Toruńczyk, ruszył ziemię, zatrzymał słońce i niebo". W rynku zabytkowe kamienice. W pierzei pn. m.in. pod nr. 19 późnorene-sansowa (ok. 1600), a pod nr. 20 późnogotycka z XV/XVI w. Obok hotel „Pod Trzema Koronami", upamiętniony m. in. pobytem Marii Kazimiery, Augusta Mocnego i Piotra Wielkiego, a w XIX w. Z. Krasińskiego, H. Modrzejewskiej i J. Matejki. Znacznie przebud. w 2 poł. XIX w. był m.in. miejscem wielu polskich zebrań patriotycznych (tu np. powołano do życia Towarzystwo Naukowe w 1875). W pierzei wsch. kamienica „Pod Gwiazdą" (nr 35), z barokową fasadą po przebud. 1697 (wewnątrz pozostałości gotyckie z XV w.). Siedziba oddziału Muzeum Okręgowego, eksponującego sztukę Dalekiego Wschodu. Pod nr. 29 portal barokowy z 1699. W pierzei pd. okazały neorenesansowy gmach Dworu Artusa (1889-91), obecnie Collegium Maximum UMK, zbud. na miejscu dwu poprzednich; w najstarszym z nich Kazimierz Jagiellończyk podpisał z Krzyżakami II pokój toruński w 1466. Pod nr. 9 gotycka fasada kamienicy z XV w. W pierzei zach. kościół Świętego Ducha (d. zbór ewangelicki), zbud. w poł. XVIII w. (wieża 1897-99). Narożna kamienica nr 17 należy do najstarszych w mieście (zbud. XIV, przebud. XV i koniec XVIII w.). Przy ul. Panny Marii gotycki kościół NMP, zbud. w XIII-XIV w. przez franciszkanów przybyłych do Torunia przed 1239. W 1. 1557-1724 w rękach protestantów; wśród ich kaznodziejów było kilku wybitnych znawców i miłośników języka polskiego (np. P. Artemiusz i M. B. Ruttich). Wewnątrz m.in. cenne gotyckie stalle 1 poł. XV w., fragmenty polichromii z XIV-XV w., cenne epitafia manierystyczne (m.in. M. Neissera, z najstarszą zachowaną panoramą Torunia), takie też — ambona i prospekt organowy (1605-09). Późnobarokowy ołtarz główny 1731. Kaplica grobowa Anny Wazówny, pochowanej tu w 1636. W d. klasztorze (zachowana tylko część skrzydła zach.) mieściło się do 1724 sławne gimnazjum. Wśród jego profesorów było wielu wybitnych uczonych zajmujących się historią i kulturą Polski. Kształcił się tu m.in. S. B. Linde (1771-1847), autor pomnikowego „Słownika języka polskiego" (1807-14). W pd. części Starego Miasta gotycki kościół farny św. Jana (2 poł. XIII — 2 poł. XV w.). W prezbiterium m.in. późnogotycki ołtarz główny (1506, z krucyfiksem z 2 poł. XIV w.), cenna płyta 1) Ratusz, 2) Pomnik Mikołaja Kopernika, 3) Zabytkowe kamienice, 4) Hotel „Pod Trzema Koronami", 5) Kamienica „Pod Gwiazdą" — Muzeum Okręgowe, 6) Dwór Artusa — Collegium Maximum UMK, 7) Kościół Św. Ducha, 8) Kościół NMP, 9) Kościół św. Jana, 10) Pałac biskupi, 11) Dom Mikołaja Kopernika, 12) Zabytkowe spichlerze, 13) Mury miejskie, 14) Krzywa Wieża, 15) Brama Klasztorna, 16) Brama Żeglarska, 17) Brama Mostowa, 18) Kamienica Eskenów, 19) Pałac Fengera, 20) Baszta Wartownicza, 21) Zamek, 22) Gospoda „Pod Modrym Fartuchem", 23) Apteka „Pod Lwem", 24) Kościół św. Jakuba, 25) Baszta „Koci Łeb", 26) Teatr im. Wiliama Horzycy, 27) Muzeum Etnograficzne nagrobna burmistrza Jana z Soest (3 ćwierć XIV w.), malowidło sprzed 1380. Ołtarze boczne w nawach i kaplicach XVI-XVIII w. W kaplicy chrzcielnej (przy nawie pd.) ochrzczono Kopernika. Fakt ten upamiętnia epitafium z 1589 (uzupełnione 1733 i konserwowane w 2 poł. XIX i XX w.) oraz popiersie dłuta W. Rojowskiego (1766). Wśród innych epitafiów w kościele — późnorenesansowe Anny Pirnesius (zm. 1576) z obrazem Św. Hieronima, opartym na wzorze A. Diirera, oraz późnoba-rokowe J. K. Rubinkowskiego i jego rodziny (1 poł. XVIII w.). Na monumentalnej wieży (1407-33) drugi co do wielkości dzwon w Polsce („Tuba Dei") z 1500. W pobliżu, przy ul. Żeglarskiej d. pałac biskupi z 1693 (po gruntownej restauracji służy Wydziałowi Sztuk Pięknych UMK). Przy ul. Kopernika 17 dom, w którym urodził się przyszły astronom (zbud. w XV w.); wraz z sąsiednim (XIV w.) tworzy Muzeum Kopernika (oddział Muzeum Okręgowego). Przy ul. Mostowej 14 d. pałac Fengera z 1742, w którym urodził się F. Skarbek (1792-1866), uczony, pisarz i malarz. Pod nr. 24 późnogotycka kamienica, a pod nr. 6 trzy spichlerze późnogotyckie, połączone ok. 1520 jedną fasadą z attyką o półkolistych szczytach (w XVII w. przebud. na mieszkania). W pd. części Starego Miasta również kilka innych ciekawych spichlerzy sięgających czasem budowy XIV w. Na spichlerz przebud. w XIX w. renesansowy pałac Eskenów (ul. Mostowa 16), zachowując jedynie jego piękny portal. Po pracach konserwatorskich przeznaczony na muzeum historii miasta. Od strony Wisły zachowany ciąg * murów miejskich z XIV-XV w., z Krzywą Wieżą oraz bramami — Klasztorną, Żeglarską i Mostową. W sąsiedztwie tej ostatniej Baszta Wartownicza (XIII w.), związana z gotyckim Dworem Mieszczańskim (1489), wbudowanym w międzymurze dzielące miasto od terenu zamku krzyżackiego. Zamek zbud. 2 pol. XIII-XIV w., na miejscu grodu z X-XII w. Zburzony przez mieszczan w 1454 pozostał w ruinie, którą poddano konserwacji w 1. 1958-66. W podziemiach wystawa poświęcona historii zamku. Od strony wsch. z zamkiem i Starym Miastem sąsiaduje Nowe Miasto, rozplanowane na terenie nieco mniejszym od pierwszego, ale bardziej regularne. W pn. narożniku zach. pierzei rynku * apteka „Pod Lwem" (załóż. 1624), w budynku pierwotnie gotyckim, przebud. w XVII i XIX w. Na drugim krańcu tej pierzei gospoda „Pod Modrym Fartuchem" w kamieniczce z XVIII w., sięgająca tradycją do XV w. (obecnie kawiarnia). W pierzei pn., pod nr. 17 d. Gospoda Murarska (zbud. w końcu XV i przebud. w 1 poł. XVIII w.), obecnie Galeria i Ośrodek Plastycznej Twórczości Dziecka (utworzony 1963). Przy pd.-wsch. narożniku rynku gotycki ** kościół Św. Jakuba, zbud. w XIII w. (do 1422 budowa kaplic bocznych). Pierwotnie należał do cysterek, a następnie benedyktynek (w 1. 1557-1667 w rękach protestantów), od XVII w. paraf. Wewnątrz m.in. gotycka polichromia XIV i XV w., obraz pasyjny z 2 poł. XV w., krucyfiks gotycki z końca XIV w., manierysty-czny prospekt organowy 1611 i ołtarze barokowe i rokokowe. Przy ul. Wysokiej 16 budynek Towarzystwa Naukowego (1881) z ciekawą salą zgromadzeń. Wśród budowli powstałych na obrzeżu zespołu staromiejskiego m.in. d. arsenał z 1824, wchodzący w skład zespołu Muzeum Etnograficznego oraz teatr z 1904 (proj. F. Feinera i H. Helmera z Wiednia). Przy Muzeum — skansen. Na Bielanach miasteczko uniwersyteckie, wybud. w ramach obchodów 500-lecia urodzin M. Kopernika (proj. generalny R. Karłowicz). Pierwszą część kompleksu oddano do użytku w 1973. Na pn. wsch. od Torunia Barbarka, od XIX w. popularne miejsce wycieczkowe jego mieszkańców. Cmentarz ponad 600 Polaków zamordowanych wl. 1939-40przez hitlerowców. 10 km na pn. zach. Piwnice z Obserwatorium Astronomicznym Uniwersytetu M. Kopernika z największym w Polsce radioteleskopem (zbud. 1976). W pobliżu rezerwat ,,Las Piwnicki" (ok. 27 ha lasu mieszanego sosnowo-dębowego o charakterze pierwotnym). W d. domku myśliwskim stacja naukowo--badawcza UMK zajmująca się rezerwatem. 7 km dalej na pn. Zamek Bierzgłowski. Zespół pokrzyżackich zabudowań zamkowych (zamek główny i przedzamcze) z 2 poł. XIII i XIV w. Do 1415 siedziba kom tura, w 1. 1520-1846 w posiadaniu rady miejskiej Torunia. 1860 rozpoczęcie prac konserwatorskich.